فصلنامه خون
پیاپی 4 (تابستان 1384)

آرتریت روماتویید یک بیماری مزمن التهابی شدید می باشد. در بیماری های التهابی از جمله آرتریت روماتویید میزان IgA در سرم افزایش می یابد که به دنبال آن IgA اضافی می تواند با برخی از پروتئین های موجود درسرم از جمله آلفا-1-آنتی تریپسین (a1AT) میانکنش داشته و تشکیل کمپلکس غیرایمنی بدهد. آزمایش های سرولوژی رایج تشخیصی برای آرتریت روماتویید از جمله RF، ESR وCRP در مواردی پاسخ منفی کاذب دارند اما براساس تحقیقات اخیر مشخص شده است که در بیماری آرتریت روماتویید میزان این کمپلکس افزایش و پس از درمان کاهش می یابد، لذا می توان از آن به عنوان یک عامل تشخیصی استفاده نمود.
مطالعه انجام شده تجربی، آزمایشگاهی بود. در این تحقیق میزان کمپلکس IgA – a1AT در سرم 37 بیمار مبتلا به آرتریت روماتویید (با تشخیص قطعی پزشک) و 44 فرد طبیعی به عنوان کنترل توسط روش الیزا با استفاده از آنتی بادی منوکلونال ضد a1AT و آنتی بادی پلی کلونال ضد IgA کونژوگه شده با HRP (Horse Radish Peroxidase) برای اولین بار در ایران و در آزمایشگاه بیوشیمی انجام شد. همچنین میزان ESR، CRP و RF که آزمایش های معمول جهت تشخیص بیماری می باشند در سرم بیماران و افراد طبیعی نیز اندازه گیری گردید.
نتایج نشان داد که اختلاف میزان کمپلکس IgA – a1AT در سرم بیماران نسبت به افراد کنترل به لحاظ آماری معنی دار است (4/15 ± 7/43 در بیماران و 3/8 ± 5/21 در افراد طبیعی) (P<0.05) همچنین علی رغم این که RF در 11 بیمار (30% کل بیماران) منفی به دست آمد، کمپلکس IgA – a1AT تنها در یک بیمار (3%) از میانگین افراد طبیعی گزارش شده کمتر بود. این امر نشان دهنده این است که پاسخ های منفی کاذب در مورد میزان سرمی کمپلکس IgA –a1AT توسط روش الیزا نسبت به آزمایش RF به شدت پایین است.
از مطالعه انجام شده نتیجه گیری می شود که تعیین میزان کمپلکس IgA-a1-antitrypsin در بیماران مبتلا به آرتریت روماتوئید به عنوان شاخص مراحل پیشرفت بیماری پیشنهاد می شود که با روش الیزا قابل انجام است.

سلول های بنیادی خون ساز کیسه زرده به علت تکثیر زیاد و نداشتن آنتی ژن های وابسته به MHC برای مطالعات هماتوپویتیک مناسب تر هستند. با توجه به اثرات مثبت استفاده از سیستم هم کشتی در تمایز سلول های بنیادی، در این تحقیق سعی شد از رده سلول M2-10B4 به همراه اریتروپویتین برای تمایز سلول های بنیادی کیسه زرده استفاده شود.
کیسه زرده از موش های حامله 10 روزه جدا گردید و با استفاده از سرنگ و سرسوزن های مختلف (19G، 23G و 27G) و آنزیم کلاژناز 1/0% و یا تریپسین 25/0% دارای %0.02 EDTA به سلول های منفرد تبدیل شدند. سپس از سلول های رده M2-10B4 که فعالیت میتوزی آن ها با میتومایسین متوقف شده بود برای هم کشتی استفاده شد و به محیط کشت حاوی 50ng/ml فاکتور سلول بنیادی و U/ml 1 اریتروپویتین اضافه و در 37 درجه سانتی گراد و فشار 5 درصد CO2 نگهداری شد. بعد از گذشت یک هفته رشد و تمایز سلول ها، بررسی و سنجش کلنی در محیط نیمه جامد و رنگ آمیزی بنزیدین صورت گرفت.
سلول ها برروی این رده سلولی به خوبی رشد و تکثیر یافتند. البته درمحیط حاوی اریتروپویتین، رشد بهتری نسبت به محیط فاقد آن صورت گرفته بود و سلول های بنزیدین مثبت یا رده اریتروییدی یبیشتری مشاهده شد.
می توان با انتخاب لایه پشتیبان مثل سلول های استرومایی مغز استخوان و به کار بردن هورمون اریتروپویتین، درصد بیشتری رده اریتروئیدی به دست آورد، گرچه برای تعیین نوع خون سازی اولیه یا ثانویه نیازبه انجام تحقیقات تکمیلی است.

با توجه به این که روش موثر و اصلی درمان افزایش بیلی روبین خون در نوزادان دچار بیماری همولیتیک تعویض خون است، انتقال ویروس سایتومگال از طریق خون یک خطر عمده و مهم محسوب می شود. چون این ویروس به دلیل ضعف سیستم ایمنی نوزادان می تواند باعث عفونت شدید و حتی کشنده شود، بر آن شدیم تا برای اولین بار انتقال عفونت CMV را از طریق انتقال خون در ایران بر روی نوزادانی که تعویض خون شده اند بررسی نماییم.
مطالعه انجام شده مقطعی بود. این مطالعه بر روی 100 نوزاد مبتلا به افزایش بیلی روبین در خون که تحت عمل تعویض خون قرار گرفته بودند انجام شد. سرم این نوزادان قبل و حدود 2 ماه بعد از تعویض خون که برای پی گیری مجدد به بیمارستان مراجعه نمودند، همچنین سرم مادران آن ها و پلاسمای خون اهدا کنندگانی که از پلاسمای آن ها جهت درمان این نوزادان استفاده شده بود، ازنظر وجود آنتی بادی های IgM وIgG ضدCMV به روش الیزا و با استفاده از کیت های تجارتی یوروژنتیک بررسی گردید. نتایج آن بامحاسبات آماری غیرپارامتری مک نمار و آزمون کای دو (Chi-square) بررسی شد.
میزان آنتی بادی IgM اختصاصی ضد CMV در سرم نوزادان قبل از تعویض خون 14% و 2 ماه بعد از تعویض خون 48% مشاهده شد که با P<0.0001 معنی دار می باشد. میزان آنتی بادی IgM اختصاصی ضد CMV در سرم مادران 1% مشاهده شد. به احتمال زیاد آلودگی با CMV به دلیل انتقال خون می باشد.
با توجه به بالا بودن عفونت CMV در نوزادان (14%) نسبت به مادران (1%) می توان نتیجه گیری نمود که مادران سالم، مبتلا به عفونت مخفی CMV هستند. از طرفی بالا بودن درصد عفونت نوزادان (48%) دو ماه بعد از دریافت خون، نشان دهنده سرایت عفونت CMV از طریق انتقال خون می باشد و با بررسی نتایج مربوط به متغیرهای وابسته مثل حجم خون تزریق شده، تعداد دفعات تعویض خون، سن، جنس و گروه خونی، از طریق آزمون های غیرپارامتری، مشخص گردید که حجم خون تزریق شده به نوزاد در میزان سرایت عفونت تاثیر داشته ولی سایر پارامترها موثر نبوده اند.

بیماری هموفیلی B، به علت کاهش یا عدم وجود فاکتور IX انعقادی می باشد. روش درمان انتخابی برای این بیماران، استفاده از فاکتور IX است که تا حد امکان خالص شده باشد، لذا محققین درصدد تفکیک و خالص سازی پروتئین های پلاسمایی برآمده اند. از روش های رایج جهت تخلیص فاکتور IX می توان استفاده از کروماتوگرافی تعویض یونی را نام برد. ولی از دو دهه قبل به تدریج کروماتوگرافی تمایلی نیز به کار گرفته شده است.
هدف از این تحقیق در مرحله اول یافتن میزان خالص سازی فاکتور IX با استفاده از کروماتوگرافی تمایلی هپارین (به عنوان روش تکمیلی) و سپس مقایسه آن با سیستم کروماتوگرافی تعویض یونی با استفاده از DEAE بوده است.
مطالعه انجام شده از نوع تجربی بود. به منظور تهیه فاکتورIX انعقادی از ستون XK-16 و ژل های DEAE- سفاروز و هپارین- سفاروز استفاده گردید. برای اندازه گیری فعالیت انعقادی، کیت پلاسمایی فاقد فاکتور IX و برای اندازه گیری میزان آنتی ژن، کیت الیزا مورد استفاده قرار گرفت.
فعالیت ویژه فاکتور IX و در نهایت میزان خالص سازی آن نسبت به پلاسما در کلیه مراحل کار مشخص گردید که با اضافه شدن یک مرحله کروماتوگرافی تمایلی (هپارین- سفاروز) به روش تهیه فاکتور IX، میزان فعالیت ویژه فاکتور IX از 3.1IU/mg به 29IU/mg افزایش یافت و میزان خلوص آن در مقایسه با پلاسما حدود1450 برابر شد. درحالی که در استفاده تنها از کروماتوگرافی تعویض یونی (DEAE- سفاروز)، خلوص فاکتور IX حدود 155 برابر پلاسما می باشد.
نتایج این بررسی نشان می دهد که اضافه نمودن یک مرحله کروماتوگرافی تمایلی با استفاده از هپارین، در افزایش درجه خلوص و فعالیت ویژه این پروتئین پلاسمایی نقش چشمگیری داشته است.

ویروسHTLV یکی از اعضا خانواده رتروویریده است و تیپ I این ویروس به عنوان عامل سرطان لنفوسیتی خون در بزرگسالان می باشد. از آنجایی که در اکثر نقاط کشور از جمله استان بوشهر غربالگری خون های اهدایی به منظور بررسی این عفونت صورت نمی گیرد، افراد دریافت کننده مکرر خون ممکن است در معرض خطر باشند. لذا طی این طرح تحقیقاتی بر آن شدیم که شیوع سرمی این عفونت را در این افراد در استان بوشهر بررسی کنیم.
در این مطالعه که از نوع توصیفی بود نمونه گیری از کل جامعه دریافت کننده مکرر خون استان بوشهر بر اساس پراکندگی بخش های تالاسمی و همودیالیز بیمارستان های بوشهر انجام گرفت. سپس نمونه های خون برای یافتن مارکر های عفونت با HTLV I/II با روش الیزا و نتایج مثبت الیزا به منظور تایید توسط تست وسترن بلات بررسی شدند. نتایج توسط نرم افزار SPSS و به کمک آزمون کای دو (Chi-square) آنالیز شدند.
از جمع 642 نفر دریافت کننده مکرر خون استان بوشهر شامل 455 نفر (78/70%) تالاسمی، 86 نفر(3/13%) هموفیل و 101 نفر (7/15%) همودیالیز، 41 مورد الیزا مثبت مشاهده شد که همگی این افراد تالاسمیک بودند. از این افراد 22 نفر (7/53%) مرد و 19 نفر (3/46%) زن بودند. عفونت 14 نفر (1/43%) از افراد الیزا مثبت توسط تست وسترن بلات تایید شد(P=0.77). هیچ اختلاف معنی داری از نظر توزیع نتایج تست وسترن بلات در دو جنس مختلف مشاهده نشد. همچنین اختلاف معنی داری بین نتایج تست وسترن بلات در گروه های سنی مختلف دیده نشد. نکته با اهمیت و قابل توجه وجود یک بیمار تالاسمی واجد عفونت تایید شده با هر دو تیپ I وII ویروس HTLV در میان بیماران تالاسمی بود.
وجود آلودگی HTLV در جمعیت دریافت کننده مکرر خون می تواند بیانگر وجود چنین عفونتی در جمعیت اهدا کنندگان خون پایگاه انتقال خون بوشهر باشد.

مالاریا پس از هپاتیت ویروسی و ایدز یکی از عوارض شایع ناشی از انتقال خون در مناطق مالاریا خیز است. پیشگیری از مالاریای ناشی از انتقال خون بستگی به غربالگری اهدا کنندگان خون و حذف نمونه های آلوده دارد. به منظور غربالگری نمونه های خون از روش های انگل شناسی، سرولوژی و مولکولی استفاده شده است.
مطالعه انجام شده از نوع تحلیلی بود. در این مطالعه از 120 اهدا کننده خون شهرستان ایرانشهر در استان سیستان و بلوچستان خون گیری به عمل آمد. نمونه ها از نظر آزمایش گسترش های نازک و ضخیم خون محیطی، آزمایش ایمونوفلوئورسانس غیرمستقیم و تکنیک PCR مورد بررسی قرار گرفتند.
نتایج آزمایش میکروسکوپی گسترش نازک و ضخیم خون محیطی از نظر وجود انگل مالاریا در تمام موارد منفی بود. آزمایش IFA با استفاده از آنتی ژن پلاسمودیوم ویواکس در 38 نفر و با آنتی ژن پلاسمودیوم فالسیپاروم در 6 نفر از اهدا کنندگان، عیار20/1±320/1 آنتی بادی را نشان داد (17 نفر از گروه اول و 4 نفر از گروه دوم، سابقه ابتلا به مالاریا در گذشته داشتند). آزمایش PCR با استفاده از روش سیلیکا در تخلیص DNA و آغازگرهای اختصاصی پلاسمود یوم های ویواکس و فالسیپاروم و میزان حساسیت 2 تا 3 انگل در هر میکرولیتر خون برای همه افراد مورد مطالعه نتیجه منفی داشت.
طبق گزارش های موجود، آزمایش میکروسکوپی گسترش های خون، علیرغم سادگی و ارزان بودن، پرزحمت و وقت گیر است و برای شناسایی و یافتن مقادیر کم انگل در اهدا کنندگان بی علامت خون و غربالگری گروه بزرگی ازاین افراد، روشی غیرحساس می باشد، آزمایش IFA نیز حضور واقعی عفونت را همیشه نشان نمی دهد. ثابت شده است که روش های مولکولی و از جمله PCR حساس تر و اختصاصی تر از آزمایش های قراردادی میکروسکوپی بوده و مزیت بزرگ آن ها قابلیت شناسایی عفونت در بیماران با میزان پایین انگل می باشد. در این بررسی شاید به علت کم بودن تعداد افراد تحت مطالعه و یا محدود بودن طول دوره بررسی با روش PCR، مورد مثبتی مشاهده نشده و یا احتمال دارد، میزان انگل در افراد بررسی شده از 2 تا 3 انگل در هر میکرولیتر خون کم تربوده باشد.

کودکان مبتلا به تالاسمی ماژور به دلیل نیاز به دریافت مکرر خون در معرض اکتساب عفونت های ویروسی قابل انتقال از راه خون می باشند. از این ویروس ها، هپاتیت B و C از اهمیت ویژه ای برخوردار هستند. در این مطالعه شیوع هپاتیت B و C و HIV و عوامل خطرساز آن ها در بیماران تالاسمی ماژور استان آذربایجان شرقی بررسی شده است.
مطالعه انجام شده توصیفی بوده و 84 بیمار تالاسمی که در بیمارستان کودکان تبریز خون دریافت می کردند تحت بررسی قرار گرفتند. اطلاعات به صورت پرسشنامه ای و مراجعه به پرونده بیماران جمع آوری شد و سپس نمونه خون بیماران از لحاظ مارکرهای سرمی HCVAb، HIVAb، HBsAg، HBsAb، Anti-HBc و فریتین به روش الیزا مورد بررسی قرار گرفت و نتایج مثبت Anti-HCV با روش RIBA تایید گردید. سپس با کمک آزمون های (t-test) t، کای دو (Chi-square) و دقیق فیشر (Fisher’s exact test) بررسی های آماری انجام شد.
در84 بیمار مورد بررسی، هیچ مورد HBsAg مثبت و HIVAb مثبت یافت نشد. در 6بیمار (1/7%)، HCVAb بعد از آزمایش تاییدی مثبت بود. پراکندگی جنسیت و میانگین فریتین در دو گروه بیماران HCVAb مثبت و HCVAb منفی اختلاف معنی داری نداشت ولی میانگین سن بیماران، تعداد موارد تزریق خون و میانگین مدت زمان تزریق خون در گروه بیماران HCVAb مثبت به طور معنی داری بیشتر از گروه HCVAb منفی بود(P<0.001). همچنین شیوع HCV در بیمارانی که بعد از انجام طرح غربالگری اهدا کنندگان خون، شروع به دریافت خون کرده بودند به طور معنی داری پایین تر بود، به طوری که هیچ کدام از بیماران در این گروه آلوده نبودند.
هپاتیت C در بیماران تالاسمی استان آذربایجان شرقی نسبت به برخی مطالعات انجام شده در سطح کشور و نیز آمار مختلف جهانی شیوع پایین تری دارد و تمام موارد مثبت در این مطالعه به قبل از اجرای غربالگری اهدا کنندگان از نظر HCVAb مربوط می باشد.

تعیین اولویت های پژوهشی در چرخه مدیریت پژوهشی یک نقطه کلیدی است. محدودیت منابع انسانی و مالی و تغییر سیاست ها از مهم ترین علل ضرورت تعیین اولویت های پژوهشی است. تعیین اولویت های تحقیقاتی از سطوح کلان و ملی تا حد گروه ها و بخش های آموزشی و تحقیقاتی، قابل انجام و سودمند است. به همین منظور حوزه معاونت آموزشی و پژوهشی سازمان انتقال خون باانجام این طرح یک گام مهم درساماندهی و جهت دار کردن تحقیقات در سازمان برداشته است.
در این مطالعه، مراحل مختلف فرآیند براساس رهنمود های شورای تحقیقات حوزه سلامت برای توسعه (COHRED) و استفاده از ابزار اولویت بندی مختص سطوح موسسات تحقیقاتی اجرا شد. نتایج بررسی و اولویت های نهایی مورد تصویب قرار گرفت.
در این طرح، از مجموع فرمهای ارسالی برای اولویت دهی، 28/64 درصد از پایگاه های انتقال خون، 33/33 درصد از مدیران ستادی و مشاورین و 92/25 درصد از اعضا هیات علمی سازمان پاسخ گو بودند. در مرحله جمع آوری عناوین، نسبت به مرحله اولویت دهی، پاسخ بیشتری دریافت شد. در مجموع 99 عنوان تحقیقاتی در 16 حیطه به عنوان اولویت های نهایی به تصویب شورای پژوهشی سازمان رسید.
تعیین اولویت های تحقیقاتی با روش پیشنهادی شورای پژوهش حوزه سلامت برای توسعه برای اولین بار در سازمان انجام شده است. علیرغم مشارکت ذینفعان خارج از سازمان، مراکز تحقیقاتی و انجمن های علمی، بیشتر مشارکت ها توسط گروه های درون سازمانی بوده است. اولویت های مصوب را با انجام فراخوان، ایجاد نظام داوری طرح های پیشنهادی و پایش پروژه های مصوب می توان به اجرا درآورد و می توان از صرف منابع مالی و انسانی در مورد اولویت ها حداکثر بهره را به دست آورد.

تالاسمی شایع ترین بیماری خونی ارثی در دنیا و در ایران است که مهم ترین علامت آن کم خونی شدید می باشد. بیماران تالاسمی نیازمند دریافت مداوم خون هستند که این تزریق عوارضی را به دنبال دارد. یکی از عوارض، تولید آلوآنتی بادی بر علیه آنتی ژن های گلبول قرمز است که در اثر تزریق خون و تحریک سیستم ایمنی، در بدن بیمار ساخته می شود. یکی از این آنتی ژن ها، آنتی ژن I است. اگرچه آنتی بادی این آنتی ژن شایع نیست اما آنتی بادی حاصله از نوع IgM می باشد که اصطلاحا آنتی بادی سرد نامیده می شود.
آگلوتینین های سرد آنتی بادی هایی هستند که دارای قابلیت آگلوتیناسیون گلبول های قرمز در سرما می باشند و باعث ایجاد آنمی همولیتیکی به نام بیماری آگلوتینین سرد می شوند. اطلاعات دقیقی در مورد شیوع این بیماری در ایران و نیز در بین بیماران تالاسمی در دسترس نیست.
مورد: آقای 18 ساله، مبتلا به بتاتالاسمی ماژور در این طرح مورد بررسی قرار گرفت. در مراجعه برای آزمایش های دوره ای متوجه توده های غیرطبیعی گلبول های قرمز در لام خون محیطی وی شدیم و با دقت بیشتری او را مورد مطالعه قرار دادیم. در بررسی های مجدد وجود آگلوتینین سرد به اثبات رسید.
مطالعات کمی در زمینه بیماری آگلوتینین سرد به خصوص در بیماران تالاسمی در ایران انجام گرفته است، مورد فوق به صورت تصادفی در آزمایش های دوره ای به دست آمد و این در حالی بود که در شرح حال بیمار شکایت خاصی وجود نداشت و در بررسی پرونده بیمار بزرگی طحال به عنوان یافته بالینی دیده شد.